Konsekwencje braku ustawy o sygnalistach
Brak wprowadzenia do polskiego porządku prawnego ustawy o sygnalistach niesie ze sobą pewne skutki prawne odczuwalne obecnie przez kategorie podmiotów, które miałyby z jej zapisów korzystać.
W założeniu, dyrektywa nr 2019/1937 w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii Europejskiej powinna dzięki implementacji jej zapisów do polskiego prawa, działać w największych firmach od połowy grudnia 2021 r. W mniejszych firmach ten termin jest wydłużony do końcówki bieżącego roku. Dyrektywa określa obligatoryjny harmonogram jej wdrożenia według wielkości przedsiębiorstwa. Rzeczywistość z założeniami jednak już teraz się mocno rozmija. Jeśli z jakichś powodów przepisów o sygnalistach nie da się uchwalić do końca 2023 r. termin nie zostanie dochowany także w odniesieniu do małych firm. Robi nam się pomału swoisty efekt domina. Większe przedsiębiorstwa (powyżej 250 pracowników) nie wprowadziły mechanizmów zgłaszania naruszeń, stąd mniejsze firmy (od 49 do 250 pracowników) nie będą mogły oprzeć się na ich doświadczeniach. Na chwilę obecną mamy do czynienia z impasem. Firmy nie wiedzą, czy mają coś zmieniać w wewnętrznych regulacjach już teraz, czy jednak cały czas czekać na polską ustawę. Pierwotnie dwuletnia przestrzeń między wdrożeniem przepisów przez duże i małe firmy miała spowodować, że tym drugim będzie łatwiej o tyle, że do tego czasu wykształciłyby się właściwe praktyki, mechanizmy postepowania. Czas płynie a najnowszy projekt ustawy o sygnalistach nie wydłuża terminu wdrożenia regulacji w małych firmach. Cały czas ustalony jest on na okres do 17.12.2023. Największe firmy bedą musiały wprowadzić wewnętrzne regulacje w terminie dwóch miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy.
W kontekście braku krajowych regulacji o sygnalistach ciekawą wydaje się opinia specjalistów, że w sektorze publicznym zapisy dyrektywy powinny być stosowane bezpośrednio. Dyrektywa co prawda nie wywołuje bezpośredniego skutku między obywatelami czy też spółkami prywatnymi. Jednak może mieć ona taki skutek w relacji między obywatelem UE a państwem. Co za tym idzie od grudnia 2021 r. podmioty publiczne zostały zobowiązane do bezpośredniego stosowania dyrektywy. Zachodzi tutaj przesłanka tzw. wertykalnego stosowania prawa unijnego czyli możliwości powołania się przez jednostkę bezpośrednio na normy prawa unijnego w sporze z państwem. Kierując się orzecznictwem TSUE by do tego doszło muszą być spełnione pewne przesłanki: upływ terminu na transpozycję dyrektywy do krajowego porządku prawnego; przepis dyrektywy, który jednostka chce zastosować bezpośrednio jest sformułowany jasno, precyzyjnie i bezwarunkowo; przyznanie jednostce przez daną regulację uprawnień, których zakres jest możliwy do ustalenia na podstawie norm tej dyrektywy. Ów bezpośredni skutek odnosiłby się do sygnalistów, w stosunku do których zostały zastosowane działania odwetowe. W przypadku, gdy osoba poniesie szkodę i będzie umiała wykazać jej przyczynowo-skutkowe powiązanie z naruszeniem przez państwo członkowskie obowiązku wdrożenia dyrektywy, będzie mogła dochodzić odszkodowania.
W doktrynie można spotkać się z opinią, że zatrudnieni w sektorze prywatnym sygnaliści, którzy poniesli szkodę mają otwartą drogę do dochodzenia roszczeń nie tyle przeciw pracodawcy ile przeciw własnemu państwu. W związku z tym, według ekspertów, z bezpośrednim stosowaniem dyrektywy mamy do czynienia wszędzie tam, gdzie pracodawcą jest państwo. Istnieje także pogląd, że bezpośredni skutek dyrektywy dotyczy spółek ze 100 proc., bądź przeważającym udziałem Skarbu Państwa.
Warto przypomnieć, że Komisja Europejska wszczęła w ubiegłym roku postępowanie przeciwnaruszeniowe wobec Polski. W lutym 2023 r. skierowała do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej skargi przeciwko Polsce wobec opóźnień w implementacji unijnej dyrektywy o sygnalistach.
Ważne daty:
- 17 grudnia 2021 r. - termin, do którego państwa członkowskie zostały zobowiązane do wprowadzenia przepisów niezbednych do wykonania dyrektywy dla podmiotów zatrudniających co najmniej 250 osób
- 17 grudnia 2023 r. - termin na przedłożenie przez Komisje Europejską do przedłożenia Parlamentowi Europejskiemu i Radzie Unii Europejskiej sprawozdanie z wdrażania oraz stosowania niniejszej dyrektywy
- 17 grudnia 2023 r. - termin, do którego kraje członkowskie powinny przepisy niezbędne do ustanowienia wewnętrznych procedur, kanałów zgłoszeń sygnalistów dla podmiotów z sektora prywatnego, które zatrudniają od 50 do 249 pracowników
- 17 grudnia 2025 r. - termin, do którego Komisja Europejska powinna przedłożyc PE i Radzie UE sprawozdanie oceniające skutki prawa krajowego transponującego dyrektywę.
Opracowano na podstawie: "Nasze prawo o sygnalistach będzie trwale niezgodne z unijnym", Dziennik Gazeta Prawna, 13.04.2023.
Przygotowano w ramach projektu Centrum Wspierania Rad Pracowników dofinansowanego ze środków Narodowego Instytutu Wolności Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Wspierania Rozwoju Organizacji Poradniczych na lata 2022–2033.
